İbn Seyyidünnâs

Ebû’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed el-Ya’merî (ö. 734/1334)

(Muhaddis, Fakih, Edip ve Tarihçi)

Hayatı:  İbn Seyyidünnâs aslen Endülüslüdür[1] ve İşbiliyeli asil bir aileye mensuptur. İşbiliye (Sevilya) Hristiyanların eline geçince dedesi Tunus’a göç etti. Âlim olan dedesi Cezayir’de Bicâye’ye yerleşti. Babası da bir müddet Bicâye ve Tunus medreselerinde hocalık yaptıktan sonra Kahire’ye yerleşti. İbn Seyyidünnâs 14 Zilkade veya Zilhicce 671′de (2 Haziran veya Temmuz 1273) Kahire’de doğdu. Ebû’l-Feth künyesi ile bilinir. Bu künye çok küçük yaşta babası tarafından hadis dersine götürüldüğü için hocası tarafından verilmiştir. Aile, İbn Seyyidünnâs olarak on birinci dedeye nispetle anılır. Fakat Ebû’l-Feth künyeli müellifimiz İbn Seyyidünnâs olarak meşhur olmuştur. Zamanın idarecileri tarafından korunan ve iyi bir hayat yaşayan İbn Seyyidünnâs, 11 Şaban 734′te (17 Nisan 1334) vefat etti. Kahire’de Karâfe Kabristanı’nda İbn Ebû Cemre’nin yanına defnedildi.[2]

Tahsili: Babası onu ilim meclislerine götürürdü. Bu sebeple ilim tahsiline küçük yaşlarda başlamıştır. Babasının 677′de (1278) Kadı Ebû’l-Hasan Muhammed b. Hüseyin b. Atîk b. Reşîk’e okuduğu Kâdî İyâz’ın eş-Şifâ’ı ile çeşitli hocalara okuduğu Sahîh-i Buhârî ve el-Gaylâniyyât gibi eserleri o da dinledi.[3]  Erken yaşlarda ilimde icazet aldı. İlim için Suriye, Hicaz, Endülüs, Irak ve Ifrîkiye’ye[4] seyahatlerde bulundu ve buralarda birçok âlimden dersler aldı. Hocaları; başta babası olmak üzere hadis ve usûl-i fıkıhta Takıyyüddin İbn Dakîku’l-Îd, Arap dilinde İbnü’n-Nehhâs el-Halebî ve Ebû’l-Hasan Ali b. Ahmed el-Garrâfî, Emetülhak Şâmiye bint Bekri zikredilebilir.

Ailesine ait zengin bir kütüphaneyi Kahire’ye getirterek dedesinin notlarından istifade etti. Hızlı ve güzel yazı yazardı.[5] 

Görevleri: Tahsilinden sonra sırasıyla Kahire’de görev yapmaya başladı.  el-Medresetü’l-Kâ-miliyye’de hadis şeyhi ve müderrisi olan hocası Takıyyüddin ibn Dakîku’l-Îd onu yanına yardımcı aldı. Zâhiriyye ve Mühezzebiyye (Ebû Huleyka) medreselerinde hadis hocası olarak görevlendirildi; Salih Camii ile Rasd Mescidi’nde hadis dersleri verip Kahire dışındaki Hendek Camii’nde hatiplik yaptı. [6]

Yetiştirdiği Öğrencileri: Safedî, İbn Hilâl el-Makdisî, İbn Râfi’ ve İbnü’l-Mülakkın gibi şahsiyetler yetiştirdiği talebelerinden bazılarıdır.

İlmî Kişiliği: Zehebî başta olmak üzere çeşitli âlimler onu, hadis ilmini, hadis râvilerini ve tabakalarını, hadiste ihtilâf edilen konuları, hadislerdeki gizli kusurları iyi bilen, rivayet ettiği konularda kendisine güvenilen bir âlim olarak kabul ederler. Kendisi Mısır’ın bu konularda hafızı olarak kabul edilir. İbn Seyyidünnâs aynı zamanda dil ve edebiyat sahasında otorite sayılır. Külfetsiz şiirler kaleme aldığı belirtilir.[7]

Tarihçiliği ve Metodu[8]: Nevzat Türkoğlu’nun çalışmasında tarihçiliği ve metodu hakkında yapılan değerlendirme şöyledir: “İbn Seyyidünnâs çalışmalarını sağlam temellere dayandırmak için bilgiyi aldığı kaynağa büyük önem vermiştir. Bunun için en önemli kaynakları İbn İshak ve Vakidî‘ye yapılan eleştirileri cevaplamıştır. Onların sağlam kaynaklar olduğunu ortaya koymuştur. Bu durumu eserlerinin tamamında görebilmekteyiz. Konuları işlerken öncelikle faydalandığı kitaplardaki rivayetleri, sözlü ya da yazılı olarak aldığı bilgileri râvileriyle birlikte zikretmiştir. Bir konuya başlamadan önce o konuyla ilgili bilgiyi aldığı râviler zincirini hocalarından başlamak üzere ilk kaynağa doğru sıralayarak vermiştir.”[9]

Eserleri: 1. Uyûnü’l-Eser fî Fünûni’l-Meğâzî ve’ş-Şemâil ve’s-Siyer (es-Siretü’l-Kübrâ, es-Sîretü’n-Nebeviyye): İbn Seyyidünnâs bu en önemli eserinde başta İbn İshak’ın es-Sire’sini örnek edinip Rasûl-i Ekrem’in soyunu, kronolojik sıraya göre hayatını, savaşlarını, mucizelerini ve şemailini ele almıştır. Bunun yanında el-Vakidî, Ebû Arûbe ve Ebû Bişr ed-Devlâbî’nin eserlerinden de faydalanmıştır.[10]  Konuları işlerken öncelikle Kütübü Sitte ile diğer hadis kitaplarındaki rivayetleri senedleriyle birlikte zikretmiş, bir kısmı günümüze ulaşmayan Mûsâ b. Ukbe ve İbn Âiz’in el-Meğazî adlı eserleriyle tarih, tabakât ve ensâb kitaplarından yararlanmış, rivayetlerde geçen nâdir kelimeleri, sened ve metinlerdeki bazı meseleleri her konunun sonunda açıklamıştır. Eser bu şekliyle diğer siyer kitaplarından farklı olarak bir hadis kitabı niteliğini taşımaktadır.[11] Çeşitli baskıları bulunan eser üzerinde birçok ilmî çalışmalar yapılmıştır. Bu hali ile eser çeşitli siyer kitaplarının kaynakları arasında da yer almıştır. Mesela; Nûreddin el-Halebî’nin es-Sîretü’l-Halebiyye’sinin iki önemli kaynağından biridir.

2. Nûru’l-Uyûn fî Telhîsi Sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn Muhammed sallallâhü ‘aleyhi ve sellem (es-Sîretü’s-Suğrâ): Uyûnü’l-Eser’in muhtasarı olup Süleyman b. Müslim el-Harş tarafından yayımlanmıştır (Riyad 1414/ 1993).

3. en-Nefhu’ş-Şezî fî Şerhi Câmi’i’t-Tirmizî (el-’Arfü’ş-Şezî, el-Feuhu’ş-Şezî, el-Münakkahu’ş-Şezî).

4. Minahu’l-Midah (Şu’arâ’ü’s-Sahâbe, eş-Şu’arâ mine’s-Sahabe): Ashabın Rasûl-i Ekrem’in methine dair şiirlerini, ayrıca mersiyelerini ihtiva etmekte olup İbn Seyyidünnâs’ın 116 beyitlik bir kasidesiyle başlayan eserde şiirlerine yer verilen sahâbîler alfabetik olarak sıralanmış, hayatlarına dair kısa bilgilerden sonra şiirlerinin bazı beyitleri veya bir bölümü zikredilmiştir. Minahu’l-Midah adlı eser İffet Visal Hamza tarafından neşredilmiştir (Dimaşk 1407/1987).[12] 

5. Büşra’l-Lebîb bi-Zikra’l-Habîb: Hz. Peygamber için yazılan kasidelerle bunların şerhlerinden ibaret olan eserdeki ilk kaside Kâ’b b. Züheyr’in Kasîdetü’l-Bürde’si olup müellifin bu kasideye yaptığı şerh Uddetü’l-Me’âd fî Arûzi Bânet Sü’âd diye adlandırılmış, diğer kasideler alfabetik olarak sıralanmıştır.[13]  

6. el-Makâmâtü’l-Aliyye fî Kerâmâti’s-Sahâbeti’l-Celiyye

7. Dîvânü İbn Seyyidünnâs

8. el-Kasîdetü’l-Ayniyye.

9. el-Kasîdetü’l-Lâmiyye.[14]