İbn Cemâa

İzzeddin Ebû Ömer İzzüddîn Abdülazîz b. Muhammed b. İbrâhîm el-Kinânî el-Hamevî (ö.767/1366)

Şâfiî fakihi, Kādılkudât.

Hayatı: 19 Muharrem 694 (9 Aralık 1294) tarihinde Dımaşk’ta doğdu. Aslen Hamalı olup Benî Kinâne kabilesine mensuptur. Babasının büyük dedesi Cemâa’ya nisbetle İbn Cemâa diye anıldı. Ömrünün sonuna doğru Mekke’ye yerleşti. 10 Cemâziyelâhir 767 (22 Şubat 1366) tarihinde Mekke’de vefat eden İbn Cemâa, Cennetü’l-Muallâ’da Fudayl b. İyâz ile Necmeddin el-İsfahânî’nin kabirleri arasına defnedildi.[1]

Tahsili: Küçük yaşta Kur’an’ı ezberledi ve hadis öğrendi. Başta babası Bedreddin İbn Cemâa olmak üzere döneminin meşhur hocalarından hadis ve fıkıh dersleri tahsil etti. İlim tahsili için seyahatlerde bulundu. İskenderiye, Şam, Mekke ve Medine başta olmak üzere çeşitli ilim merkezlerini dolaştı.

İlmî ve Adlî Görevleri: Genç yaşta ders vermeye başlayan İbn Cemâa değişik medreselerde müderris olarak görevlerde bulundu. Kahire’deki Sâlihiyye Medresesi, Haşşâbiyye Zâviyesi, Kâmiliyye Medresesi Dârülhadisi ve Akmer Camii’nde ders verdi. Tolunoğlu Camii’nde fıkıh ve hadis müderrisliği yanında hatiplik yaptı. Diğer taraftan Tolunoğlu Camii ve Nâsıriyye Medresesi olmak üzere çeşitli vakıflara nezaret etmekle görevlendirildi. Mısır beytülmâl eminliği ve yine Mısır kâdılkudâtlığı görevlerine getirildi. Bir ara kâdılkudâtlıktan istifa etti, ancak bir gün sonra görevine iade edildi. Birkaç defa yine bu görevlerinden azledilmiş, ancak yeniden görevlerine iade edilmiştir. Son olarak kendi isteğiyle bu görevlerinden ayrıldı. Fakat öğretim faaliyetlerini devam ettirdi. Son olarak hac için gittiği Mekke’ye yerleşti ve burada uzlete çekildi. 

Yetiştirdiği Öğrencileri: Talebeleri arasında Zehebî, Zeynüddin el-Irâkî, Ebû’l-Mehâsin el-Hüseynî ve İbnü’s-Sübkî gibi meşhur şahsiyetler bulunmaktadır.

İlmî Kişiliği: İbn Cemâa, kâdılkudâtlık yapmış ve fıkıh sahasında çeşitli eserler telif etmişse de daha çok hadisçiliğiyle dikkati çekmektedir. İbn Hacer el-Askalânî onun hadis alanındaki uzmanlığının aksine fıkıhta pek mahir olmadığını söylemektedir.

Eserleri

İbn Cemaa müderrisliği ve kâdılkudâtlık görevleri yanında önemli eserler telif etmiş bir müelliftir. Telifati daha çok Fıkıh, Hadis ve Siyer alanlarında olmuştur. Burada özellikle Hadis ve Siyer’de yazdığı eserleri ele alınacaktır.

1. Tüsâ’iyyâtü İbn Cemâ’a. Ebû Ca‘fer Muhammed b. Abdüllatîf b. Küveyk er-Rabaî tarafından tahrîc edilen kırk hadise dair bir eserdir (Keşfü’z-zunûn, I, 403). Brockelmann’ın kaydettiği Kitâbü’l-Erba’în ile (GAL, II, 86) aynı eser olması muhtemeldir.

2. es-Sîretü’l-kübrâ (el-Muhtasarü’l-kebîr). Hz. Peygamber’in hayatıyla ilgilidir. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde (nr. 2796) Muhtasaru sîreti’n-nebî adıyla kayıtlı nüshasının Ahmet Turan Yüksel tarafından yüksek lisans tezi olarak edisyon kritiği yapılmıştır (Konya 1987). Eser Asyâ Kelîbar Ali ez-Züheyrî tarafından es-Sîretü’n-nebeviyyetü’ş-şerîfe: el-Muhtasarü’l-kebîr (Bağdat 1990) ve Sâmî Mekkî el-Ânî tarafından el-Muhtasarü’l-kebîr fî sîreti Resûlillâh (Amman 1413/1983) adıyla yayımlanmıştır.

3. es-Sîretü’s-suġrâ (el-Muhtasarü’s-saġîr). Önceki eserin muhtasarı olup Muhammed Kemâleddin İzzeddin tarafından neşredilmiştir (el-Muhtasarü’s-saġîr fî sîreti’l-beşîri’n-nezîr, Beyrut 1408/1988).[2]