KELÂÎ
Ebü'r-Rebî Süleyman b. Musa b. Salim el-Kelâî (ö. 634/1237)
Endülüslü Hadis Âlimi ve Edip
Hayatı: 1 Ramazan 565'te ( 19 Mayıs 1170) Endülüs'te Mürsiye (Murcia) yakınlarında doğdu.[1] Küçük yaşta ailesi ile Valencia’ya göçtü.[2]Kela'i, düşmana karşı çarpışırken 20 Zilhicce 634'te (14 Ağustos 1237) Belensiye yakınlarındaki Enîşe’de (el-Puig) şehid oldu.[3]
Tahsili: İlk tahsiline bulunduğu Belensiye'de (Valencia) hadis tahsili ile başladı. Hadis öğrenimini ilerletmek için Mürsiye, Şatıbe (Javita) İşbiliye (Sevilla) Gırnata (Granada), Malika, Daniye (Denia),Sebte (Ceuta) ve İskenderiye gibi önemli şehirlere seyahatlerde bulundu. Bu şehirlerde zamanının önde gelen büyük âlimlerinden hadis dersleri tahsil etti. Bunlar, içinde İbn el-Mada, İbnHubeys, İbnZerkün, İbnRüşd, Ebu Muhammed İbnü'l-Feres, Ebu Bekir İbn Ebu Cemre gibi âlimler bulunmaktadır. İbnü’l-Harrat gibi tanınmış kişilerden icazet aldı.[4]
İlmi Kişiliği: Hadis ilimlerinde, özellikle cerh ve ta’dil ayrıca hadis ricalindeki bilgisiyle tanındı. Edebiyat ve belagatteki derinliği, mükemmel nazmı, kusursuz hitabeti, ayrıca hatasız ve düzgün yazısıyla dikkat çekti.[5]
Görevleri: Bir süre Belensiye Camii hatipliğinde bulundu ve bu şehirde kadılık yaptı.[6]
Öğrencileri: Başta İbnü'l-Ebbar, Tunus kadısı Ahmed b. Muhammed İbnü'l-Gammaz olmak üzere birçok talebe ondan faydalandı. İbnü'l-Ebbar’ı et-Tekmile'yi yazmaya teşvik etti. Münzir’de kendisinden mektupla icazet aldı.[7]
Hakkında Söylenenler:İbn Müsdi, Endülüs'teki hadis hafızlarının sonuncusu dediği Kelâ'î'den söz ederken asalet ve fazilet bakımından onun bir benzerini görmediğini, akli ve nakli ilimlerle nesir ve nazımda otorite, Kur'an ilimleriyle edebiyat sahasında eşsiz olduğunu söyler.[8]
Eserleri: Büyük bir Malikî fakihi, hatib, şair ve tarihçi olan el-Kelâî yirminin üzerinde eser yazmıştır. Bunlar içinde en meşhur olanı Kitab el-İktifâ fi meğâzi’l-Mustafa ve’s-selâseti’l-hulefâ adındaki eseridir.[9]
el-İktifâ (bimatedammenehumin) megazi Resûlillah ves'selâseti’l-hulefâ. Hz. Peygamber'in hayatını, şemailini, hasaisini, gazvelerini ve ilk üç halife devrinde yapılan İslam fetihlerini anlatmaktadır. Kelâî eserini yazarken Asr-ı saadet için büyük ölçüde İbn İshak’ın es-Sire'si ile Musa b. Ukbe'nin el-Meğazi'sinin planını esas kabul etmekle beraber bu eserlerdeki sened, lugat ve nesep bilgilerini almamış, Vâkidi'nin el-Meb'as, Zübeyr b. Bekkâr'ınEnsâbü Kureyş, İbn Ebu Hayseme'nin et-Tarîhu'l-Kebir ve Süheylî’nin er-Ravzü'l-ünüf'ünden istifade etmiş, ilk üç halife dönemi için de hocası İbnHubeyş’inKitâbü’I-Gazavât'ı ile benzeri eserlerden faydalanmıştır. Bennânî kitabı Me'âni'I-vefâbi-me'âni'l-İktifâ adıyla beş veya altı cilt halinde şerhetmiştir. (Fas,KaraviyyinKtp.,nr. 710).
el-İktifâ'ın bir kısmını HenriMasse oldukça hatalı şekilde (Cezayir I93I). Mustafa Abdülvahid (I-ll, Kahire 1968- 1970) ve Muhammed Kemaleddin İzzeddin Ali ise (I-IV, Beyrut 1417/1997) tamamını yayımlamışlardır. Ayrıca AhmedGuneym eserin ridde olaylarına dair bölümünü dört nüshaya dayanarak el-hilâfetü’r-râşideve’l-butûletü’l-hâlide fi hurûbi’r-ridde adıyla neşretmiş (Kahire 1401/1981 ), eserin bir bölümü üzerinde Cemaleddin Muhammed Sadık el-KâdîFütû’ş-Şam minKitabi’l-İktifâbimatedammenehuminmeğaziResulillâh ve megazi's-selâseti'l-hulefâ ismiyle bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır ( 1412/1992. Medine el-Camiatü'l-İslâmiyyekülliyetü'd-da've ve usuli'd-din).[10]
[1] Yaşar Kandemir, DİA, c. 25, s. 193
[2] Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, s. 171
[3] Yaşar Kandemir, DİA, c. 25, s. 193
[4] Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, s. 171; Yaşar Kandemir, DİA, c. 25, s. 193
[5] Yaşar Kandemir, DİA, c. 25, s. 193
[6] Yaşar Kandemir, DİA, c. 25, s. 193
[7] Yaşar Kandemir, DİA, c. 25, s. 193
[8] Yaşar Kandemir, DİA, c. 25, s. 193
[9] Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, s. 171
[10] Müellifin diğer eserleri için bk: Yaşar Kandemir, DİA, c. 25, s. 193-194