Dahhâk b. Kays

Kays kabilesinin reisi olan Dahhâk b. Kays, Hz. Peygamberin vefatından altı veya yedi yıl önce (625-626) doğmuştur. Sahabi olduğu ihtilaflıdır. Emevi kumandanı olan Dahhâk, Muaviye b. Ebu Sufyan’ın aşırı taraftarlarındandır. Habîb b. Mesleme’den sonra Cezire valisi tayin edilmiş ve Hz. Osman’ın şehadetine kadar bu görevde kalmıştır.

Sıffin Savaşı'ndan önce emrindeki Suriye ordusuyla Harran ile Rakka arasındaki Merc mevkiinde, Hz. Ali'nin kumandanı ve ei-Cezire valisi tayin ettiği Malik el-Eşter'i mağlup ederek onu Musul'a çekilmeye mecbur etti. Savaştan sonra 3000 kişilik bir kuvvetle Hicaz üzerine yürüdü (391 659-60); Sa'lebiye üzerinden Kutkutane'ye kadar ilerleyerek geçtiği yerleri yağma ve tahrip etti. Hatta hac için bile Mekke'ye gidilmesine engel oldu. Bunun üzerine Hz. Ali, Hucr b. Adî el-Kindi kumandasında 4000 kişilik bir kvvet gönderdi. Hucr'un geldiğini öğrenen Dahhâk önce Tedmür'e, oradan da Dımaşk'a çekilmek mecburiyetinde kaldı. Dahhâk, bu tarihten sonra faal bir göreve getirilmeyip merkez teşkilatında görev almıştır. Bazı kaynaklarda onun Muaviye devrinde sâhibüş'şurta ve Dı­maşk ordugâhının kumandanı olduğu geçmektedir. Hicri 54 veya 55'te (674, 675) Kûfe valiliğine tayin edilmiştir.

Muaviye'nin, oğlu Yezid'i veliaht tayin etmek için çeşitli vilayet temsilcileriyle Dımaşk'ta yaptığı toplantıda Dahhak Yezîd'in meziyetlerinden bahsetmiştir. Muaviye hastalandığı zaman oğlu Yezîd'in kendisinden sonra halife olmasını sağlamayı Dahhak b. Kays ile Müslim b. Ukbe el-Mürrî'ye vasiyet etti. Dahhâk, Muaviye’nin cenaze namazını kıldırdı ve vasiyetini yerine getirdi. Yezîd'in (680-683) sağ kolu oldu.

Yezîd'den sonra başa geçen oğlu ll. Muaviye'nin iki ay sonra hilafetten çekilmesi ve hemen sonra da ölmesi üzerine Emevi hanedanı arasında siyasi bir kriz ortaya çıktı. Çünkü ll. Muaviye'nin çocuğu yoktu ve kimin halife olacağı belli değildi. Abdullah b. Zübeyr'i destekleyen Dahhâk b. Kays, Ümeyyeliler'i destekleyen Kelb kabilesinin çoğunlukta olduğu Dımaşk’ı terkederek Merciâhit'te karargah kurdu ve tarafını ilan etti. Ümeyye ailesini destekleyen kabileler, Mervân'ın kumandasında Dahhâk b. Kays üzerine yürüdüler. İki ordu 15 Zilhicce 64 (3 Ağustos 684) tarihinde Merciâhit'te karşı kaşıya geldi. Dahhâk'ın 30.000 kişilik ordusuna karşılık Mervan'ın 10.000 civarında bir kuvveti vardı. Savaş yirmi gün bütün şiddetiyle devam etti. Sonunda Kayslılar büyük kayıplar vererek savaş meydanını terkettiler. Dahhâk, Zahme b. Ubeydullah el-Kelbl tarafından öldürüldü.

Dahhâk b. Kays, Sıffin Savaşı'ndan ölümüne kadar katıldığı bütün askeri ve siyasi olaylarda önemli rol oynamıştır.