Abdullah b. Selâm (ö.43/663)*

 Yrd. Doç. Mehmet EFENDİOĞLU

(Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi)

.

Medine'de oturan Benî İsrail asıllı[2] Benî Kaynukâ kabilesindendir.[3] Nesebinin Hz. Yusuf'a (a.s.) kadar uzadığı rivayet edilmektedir.[4] Daha önce Husayn olan ismi, müslüman olduktan sonra Hz. Peygamber tarafından Abdullah olarak değiştirilmiştir.[5] Künyesi Ebû Yusuf'tur.[6]  Doğum tarihi kaynaklarda zikredilmeyen Abdul­lah, kuvvetli bir ihtimale göre Medine'de doğdu. Daha genç yaşta, bir yahudi din bilgini olan babasının yanında Yahudiliği öğrendi ve haham olarak yetişti.[7]

Abdullah b. Selâm, Medine'ye hicret eden Allah Rasûlü’nü ya­kın takibe alarak onu yeni peygamber bekleyen biri gözüyle süz­müş, yanına gelip onu çeşitli sorularla denedikten sonra da^[8] hak peygamber olduğuna kanaat getirmiş ve müslüman olmuştur.^[9] Kendisiyle birlikte aile efradı ve yahudi cemaatinden bir grup da İslâm'a girmiştir.[10] Bedir ve Hendek gazvelerine katıldığı bilinmekte ise de^[11] Hz. Peygamber’in diğer savaşlarına iştirak ettiğine dair kay­naklarda net bir bilgi bulunmamaktadır. 

Daha hayatta iken cennetle müjdelenmiş olan^[12] Abdullah, Hz. Peygamber'in vefatından sonra Medine'de ikamet etti. Hicretin 16. (637) yılında Kudüs müslümanlar tarafından fethedilirken şehri tes­lim almaya giden Hz. Ömer'e bu yolculuğunda arkadaşlık yaptı.^[13] İran'ın fethi esnasında yapılan Nihâvend^[14] savaşına (21/641) katıldığı da rivâyet edilmektedir.[15]  Hz. Osman'ın (ö.35/655) şehâdeti öncesinde, ayaklanan âsîlerle halife arasında arabuluculuk yapmaya ve onları bir kötülük işlemekten vazgeçirmeye çalışmış, ancak muvaffak olamamıştır.[16]  Hz. Osman'dan sonra Hz. Ali'ye (ö.40/660) bîat etmemekle beraber ona, Irak'a gitmeme ve Hz. Âişe (ö.58/677) ile mücâdeleye girişmeme konusunda telkinde bulunmuştur.[17]  Hicretin 43. (663) yılında Medîne-i Münevvere'de vefat ettiği nakledilmektedir.[18] 

İslâm'dan önceki bilgisine İslâmî ilimlerin de katılmasıyla çok geniş bir birikimin sahibi olan Abdullah, sahabe arasında ilmine müracaat edilen bir kişi konumuna gelmiştir.[19]  O, fetva veren bir kimse olarak bilindiği gibi[20] hadis râvisi olarak da meşhur olmuştur.

Hadis kaynaklarına kendisinden 25 hadis intikal etmiş,[21]  bunlardan biri Buhârî ve Müslim'de ittifakla, biri de sadece Buhârî’de olmak üzere ikisi Sahîhâyn’da yer almıştır.[22]  Müsned sahiplerinden Halîfe b. Hayyât (ö.240/854) onun üç,[23]  Ahmed b. Hanbel de (ö.241/855) on üç[24] rivâyetine eserlerinde yer vermişlerdir. Naklettiği hadisleri Abdullah b. Hanzale [25] (ö.36/656), Ebû Hüreyre[26]  (ö.58/678), Enes b. Mâlik[27]  (ö.93/711), iki oğlu Yusuf b. Abdullah[28] (ö.100/718 civarı) ve Muhammed b. Abdullah[29]  (ö.?) gibi sahâbîlerle Atâ b. Yesâr[30] (ö.103/721) ve Kays b. Abbâd[31]  (ö.?) gibi tâbiîler rivâyet etmiştir.[32]  Hz. Peygamber'den duyduğu ilk söz olan şu hadis onun rivâyetlerindendir: "Ey insanlar! Selâmı yayın, yemek yedirin, akrabalarla bağları koparmayın ve herkes uyurken namaz kılın ki selâmetle cennete giresiniz."[33]

Abdullah b. Selâm’a nisbet edilen bazı risâleler günümüze kadar ulaşmıştır. Bunları şöylece sıralayabiliriz:

1. el-Mesâil: Hz. Peygamber'e sorulan çeşitli sorulara verdiği cevapları ihtiva eden ve birçok yazma nüshası bulunan bu eser 1867 yılında Kahire'de basılmıştır.[34]

2. Büyü Risalesi: Büyü ve sihirle ilgili çeşitli bilgiler ihtiva eden küçük bir risaledir. Yazma bir nüshası günümüze intikal etmiştir. (Paris 2954 vr. 113-116, 590 H.)[35]

3. Hz. Peygamber'in kavlî ve fiilî sünnetlerini ihtiva eden ve adı bilinmeyen bir risale: Bu risale İspanya'da Escorial kütüphanesinde 1194 numarada kayıtlı bulunmaktadır.[36]

4. Daniel'e nisbet edilen kitaptan alınmış bazı metinler ihtiva eden isimsiz bir risâle: Bu risale ise Berlin yazmalarında 6159 numarada kayıtlıdır.[37]